ԶԱՒԱՐԵԱՆԱՊԱՇՏ ՄԱՇԿԱԲԱՆԸ

Մի քանի օր առաջ ընկերներիցս մէկի հետ գնացի բժշկի։ Հարց ու փորձ էի արել, այդ բժշկին էին խորհուրդ տուել։ Ժամադրուեցինք ու գնացինք։ Մտանք գրասենեակ, բարեւ ձեզ, բարեւ ձեզ, "Դուք դաշնակցական էք, չէ՞"։ Հարցրեց բժիշկը։ "Այո", պատասխանեցինք։ Բժշկին մեզ ծանօթացնողը այդ մասին նրան ասել էր։

Բժիշկն ասաց "Գիտէք ինչ ես դաշնակցական պատասխանատու մարդ եմ ման գալիս, որի հետ խօսեմ, հէնց սկզբից ասեմ, որ ես Զաւարեանապաշտ եմ" ու ցոյց տուեց Դաշնակցութեան հիմնադիրներից Սիմոն Զաւարեանի լուսանկարը պատին փակցրած ու դաշնակցական գործիչների մէկ երկու խմբանկարներ։

"Ես Այգեհատ գիւղից եմ ու կրկնում եմ Զաւարեանապաշտ եմ, հետեւաբար որ ձեզ քննադատեմ չէք կարող ասել ես դաշնակցական չեմ"։ Ինքը ի հարկէ կուսակցական չէր։ Սկզբում մտածեցի հերթական մարդկանցից մէկն է, որը լսող ականջ է փնտրում, որովհետեւ շատ է պատահում, երբ էլ ով ասես, էլ տեղեակ ու անտեղեակ խօսում է պատմութեան, քաղաքականութեան, Դաշնակցութեան ու հազար ու մի բանի մասին ու երբեմն այնքան անտեղեակ ու անտրամաբանական, որ յոգնում ես ու ոչ թէ մարդուց, այլեւ քեզնից է մեղքդ գալիս։

Բայց սա այդ դէպքը չէր։ Բժիշկը մէկ-մէկ ու կէս ժամ խօսեց Դաշնակցութեան, քաղաքականութեան, երկրի վիճակի, մեր պահուածքի ու յարակից նիւթերի մասին, յաճախ սուր քննադատութիւններով։ Սկզբում մենք հանկարածակիի էինք եկել, գնացել էինք հիւանդութեան մասին խօսելու ու բժիշկը այլ բանի մասին էր խօսում։ Կարելի է ասել մասնակցում էինք դասախօսութեան։

Մի երկու անգամ փորձեցի ընդհատել ու ասել մի այլ առիթով կը հանդիպենք եւ այդ հարցերի մասին կը խօսենք, բայց բժշկի սիրտը լիքն էր ու իմ ասածներին ուշադրութիւն չէր դարձնում։ "Կանդրադառնանք, ձեր խնդիրներին կանդրադառնանք, հիմա լսիր տես ինչ եմ ասում, այսինչ բանը ինչու էք այսպէս արել, այնինչը ինչու է այսինչ բանը յայտարարել"։ Եւ քանի որ խօսելու ոճը հաճելի էր ու մարդը քաջատեղեակ էր, լսեցինք։

Մեր վրայ բարի, անաչառ, կիրթ ու հայրենասէր մարդու տպաւորութիւն թողեց։ Լաւապէս գիտէր հայոց պատմութիւնը։

Ինչու՞ գրեցի այս մասին։ Ասելու համար, որ Հայաստանում այսպիսի բաներ էլ են պատահում։ Երբ բժշկի ես գնում ու ակամայ մասնակից դառնում բովանդակալից դասախօսութեան ու հիւանդութեան մասին խօսելու փոխարէն խօսում քաղաքականութեան մասին։

Ինձ համար հետաքրքիր էր նաեւ այն առումով, որ բժիշկը Դաշնակցութիւն կուսակցուեթան անդամ չլինելով, Զաւարեանապաշտ էր ու Զաւարեանի մասին յօդուածների հեղինակ ու միջոցառումների կազմակերպիչ։

Լաւ մնացէք։

ԵՒՐԱՏԵՍԻԼ 10

Եւրատեսիլում Հայաստանի 10-րդ տեղ գրաւելը որոշ խօսք ու զրոյցի առիթ տուեց։ Նախ այն մասին, թէ ինչ եմ լսել այս երկու օրուայ ընթացքում։

- Սփիւռքը դժգոհ է Հայաստանի վարած արտաքին քաղաքականութիւնից ու դրան արձագանքեց քուէ չտալով։ Քուէ չտուեցին այնպիսի երկրների հայեր, ինչպիսիք են Յունաստանը, Ֆրանսիան, Անգլիան, Կիպրոսը։

- Հայաստանը քուէ տուեց Ադրբեջանին։ Ասում են քուէ են տուել Սերժ Սարգսեանն ու Էդուարդ Նալբանդեանը։ Թուրքիային էլ Նախագահականը գումարած Հանրապետական կուսակցութիւնը։

Երկու նկատառում։
Ադրբեջանի բողոքի հետեւանքով հայկական կողմը համաձայնել է տեսահոլովակից հանել “Տատիկ-Պապիկ”-ի նկարը։ Յետոյ Հայաստանի տուած նիշերը յայտնելիս, երգչուհի-հաղորդավարի հետեւի ֆոնին տեղադրուել է “Տատիկ-Պապիկ”-ի նկարը, ինչպէս նաեւ ձեռքի թղթապանակի վրայ տպագրուել է այդ նկարը եւ հաղորդավարին յանձնարաուել ցուցադրաբար ի տես աշխարհի ցոյց տալ այն։

Հարց է առաջանում։ Ինչու՞ պիտի ընթացք տային բողոքին։ Ի՞նչ կը լինէր եթէ ընթացք չտային։ Կը զրկուէի՞ն մրցոյթից։ Զրկուէին։ Աւելին։ Հէնց սկզբից յայտնէին, որ եթէ պարտադրեն նկարը հանել, չեն հանի ու կը լքեն մրցոյթը։ Ի՞նչ կը կորցնէինք մրցոյթին չմասնակցելուց (այստեղ խօսքը բացարձակապէս այն մասին չէ, որ դարձանք 10-րդ, խօսքը սկզբունքի մասին է)։

Թուրքիոյ ֆուտբոլի խումբն է գալիս Հայաստան, Սիսն ու Մասիսն են Զինանշանից հանում, Եւրատեսիլ են գնում "Տատիկ-Պապիկ" են հանում։ Սրանք ոչ այլ ինչ են, եթէ ոչ արտաքին պարտուողական քաղաքականութեան հետեւանք։ Երբ Ապրիլի 23-ին Թուրքիայի հետ համաձայնագիր են կնքում, ցեղասպանութիւնն են տանում հարցականի տակ ու Արցախում են զիջումների գնում, Եւրատեսիլը հո խօսելու բան չի։

Իսկ եթէ յաջորդ տարի տեսահոլովակում Երեւանի նկարը դնեն ու Ադրբեջանը կամ Թուրքիան բողոքի, որ դա էլ հանէք, ի՞նչ կանեն։ Ենթադրում եմ կը հանեն։ Ինչու՞։ Ճիշտ հէնց այն պատճառով, որ հանեցին "Տատիկ-Պապիկ"-ի նկարը։ Անձամբ ինձ համար Երեւանի ու “Տատիկ-Պապիկ”-ի ու Գիւմրիի միջեւ տարբերութիւն չկայ, բայց կատարուածից ակներեւ է, որ մրցոյթի մասնակիցների ու նրանց տէրերի համար՝ կայ։ Կայ, էն էլ ոնց։

Եւ ի վերջոյ։ Մրցոյթը մեկնաբանող երկու հաղորդավարները անընդհատ կոչ են ուղղում Սփիւռքահայութեան “Դուք կարող էք փոխել պատմութեան ընթացքը”, քուէ տուէք ու ձեր քուէով կը փոխէք պատմութեան ընթացքը։ Առաջին անգամ լսեցի ու մտածեցի, մարդ ա էլի, վրիպեց։ Յետոյ նկատում եմ ոչ թէ վրիպեց, այլեւ տեքստը գրել տուել են հաղորդավարներին ու յանձնարարել անընդհատ այդ կոչն անել։ Դա ոչ թէ վրիպում է, այլեւ մէկի հանճարեղ մտքի շողշողուն փայլատակում։ Մի պահ ենթադրենք, որ մեր երգը դառնար առաջին, պատմութեան ի՞նչ ընթացք պիտի փոխուէր։ Ի՞նչ կը լինէր։ Ի՞նչ կը պատահէր։

Պատմութեան ընթացքը այդտեղ չի փոխւում, այլ տեղ է փոխւում, որտեղ արդէն տանուլ են տուել։

Պինդ մնացէք։

"ԳՈՐՏԸ ԿՈՒԼ ՏՈՒՐ" (7)

Այն մտային պատկերը, որ դուք ձեզնից ունէք, մեծ ազդեցութիւն ունի ձեր գործունէութեան վրայ։ էջ 26

ԲԵՂԵՐԻ ԱՌԱՒԵԼՈՒԹԻՒՆԸ

- Բարեւ ձեզ։

- Բարեւ։

- Այսինչ տեղն եմ ուզում գնալ, կասէ՞ք որ ճանապարհով գնամ։

- Գեղեցիկ բեղեր ունես։

- Շնորհակալ եմ։

- Կոմպլիմենտ եմ անում, ուրիշ բան չմտածես։

- Ոչ, չեմ մտածում, դուք առաջինը չէք, հիմա աջով գնամ թէ՞ ձախով։

- Գնալու չլինէիր իրար հետ մի բաժակ օղի կը խմէինք։

- Շնորհակալ եմ, մի ուրիշ անգամ։

- Ճանապարհը կասեմ, բայց մի պայմանով։

- (Արդէն չեմ կարողանում ծիծաղս զսպել, մի պարզ հարց եմ տուել, ընկել եմ կրակը) Ասէք։

- Միւս անգամ այստեղից անցնելիս լինես անպայման պիտի գաս միասին խմենք։

- Սիրով։ Ափսոս պիտի գնամ թէ չէ հէնց այս անգամ էլ կը գայի։ Աստծով միւս անգամ։

- Այս կողմից կերթաս, յետոյ այն կողմից եւ այլն։

- Շնորհակալ եմ։

- Տես չտեսնեմ այստեղից անցնես ու չգաս միասին խմենք։ Կը նեղանամ։ Գեղեցիկ բեղեր ունես։

- Անպայման։ Շնորհակալ եմ։

Այս խօսակցութիւնը տեղի ունեցաւ անցեալ Կիրակի օրը, Բիւրականում։ Ընտանիքով զբօսնում էինք, ուզում էի գնալ դէպի քարէ Այբուբեն։ Մեքենան պահեցի, որպէսզի ճանապարհը հարցնեմ։ Երկու տղամարդ էին։ Խօսակիցս 50-55 տարեկան կը լինէր։ Ես մեքենայի միջից պատուհանը իջեցնելով մի պարզ ու անմեղ հարց տուեցի ու շարունակութիւնը տեսաք։ Չեմ կասկածում, որ եթէ ընդունէի հարւէրը անծանօթ մարդը իրենց տանը խնջոյք կը կազմակերպէր ու մինչեւ կէս գիշեր պիտի խմէի։ Դա էլ միւս անգամ։

ԵՐԿՈՒ ՅԻՇԵՑՈՒՄ

Առաջին։ Խնդրում եմ Comment-ների բաժնում սրա ու նրա հասցէին վիրաւորական բաներ չգրել, որովհետեւ ինչպէս գրողները տեսնում են, չեմ տպելու։ "Հայաստանցիներն այսպէս են", "Սփիւռքահայերն այնպէս են", "Այսինչն այն արաւ", "Այնինչն այն չարաւ" եւ այլն։ Չեմ տպելու անկախ այն բանից, որ ես համակարծիք եմ հեղինակների մտքերին թէ ոչ։ Մանաւանդ, որ այդ գրութիւններից որոշները ստորագրութիւն ու հասցէ էլ չունեն։ Անձամբ ողջունում եմ կառուցողական քննարկումները, որոնք համոզուած եմ օգտակար են։

Երկրորդ։ Մի քանի հոգի իմ անձնական էլ. փոստի հասցէն են ուզել։ Իմ էլ. փոստի հասցէն առկայ է իմ Profile-ում։ Յիշեցնում եմ sarkis.mkrtchian@gmail.com ։ Բոլոր այն այցելուները, որոնք ցանկացել են (եւ ցանկանում են) մտքեր փոխանակել եւ չեն ուզում դրանք հրապարակուի, կամ անձնական ու տարատեսակ բնոյթի նամակներ գրել, կարող են ուղղակի գրել իմ հասցէին։

Լաւ մնացէք։

"ՄԵՆՔ ԻՆՉՊԷՍ ՄԵՆՔ ԴԱՐՁԱՆՔ" (2)

“Մենք ինչպէս մենք դարձանք”-ը հետաքրքիր է նաեւ այն առումով, որ ոչ միայն համալսարանական տարբեր միջավայրերում քննարկման առարկայ է դարձել՝ հեղինակի ներկայութեամբ, եւ դրանց արձանագրութիւնը տպագրուել է գրքի վերջում որպէս յաւելուած, այլեւ գիրքը ուժեղ քննադատութեան է ենթարկուել թէ աջակողմեան-պահպանողական եւ թէ ձախակողմեան, յատկապէս մարքսիստական մտածելակերպ ունեցող մտաւորականների ու հոսանքների կողմից եւ հեղինակը թերթերում տպագրուած այդ քննադատութիւններից ամենասուրերը դրել է գրքի վերջում որպէս յաւելուած ու տպագրել է` անշուշտ պատասխանելով քննադատութիւններին։ Սա նոր մշակոյթ է։ Առնուազն ես այդպիսի գիրք չեմ տեսել։

Միւս կողմից ես Հայաստանի ու հայութեան մասին էլ այդ բովանդակութեամբ գիրք չեմ տեսել։ Չեմ էլ կարծում, որ կայ։ Ի հարկէ Հայաստանում ասել, որ մենք յետամնաց ենք ռիսկային բան է, չեմ պատկերացնում։ Որովհետեւ երբեմն ոչ միայն սովորական մարդկանց կողմից, այլեւ մտաւորականներից այնպիսի բաներ եմ լսում հայութեան ու Հայաստանի մասին, որ շշմում եմ։

Ժողովրդի մեծամասնութիւնը դժգոհ է երկրի վիճակից, բայց գիտականօրէն վերլուծել, որ ինչու ենք այս վիճակին հասել ու ինչու ենք դոփում տեղում, ոչ ոք չի էլ կատարում։ Հաւանաբար դրա կարիքը չի զգացւում։ Ամէն մարդ մեղքը տեսնում է ուրիշի ու ոչ իր մէջ։

Վերոյիշեալ գրքի հեղինակը փորձում է խնդիրների պատճառները տեսնել ներսում եւ ոչ դրսում։ Եւ սկսում է շատ պարզ հարցեր արծարծելով՝ “ինչու՞ գիտութիւնը Իրանում չզարգացաւ, ինչու՞ Անգլիան ու ԱՄՆ-ն ու ընդհանուր առմամբ Արեւմուտքը հազարաւոր կիլոմետրներ կտրեցին եկան հասան Իրան ու մեզ գաղութի վերածեցին ու շահագործեցին ու մենք չգնացինք նրանց գաղութի վերածենք ու շահագործենք։ Կարո՞ղ էինք ու չգնացինք թէ ցանկութեան դէպքում նոյնիսկ չէինք կարող։ Խօսում ենք անընդհատ Իրանի փառահեղ անցեալի մասին, ի՞նչ եղաւ, որ այդ փառահեղ շրջանը մի տեղ ընդհատուեց ու ինչու՞ չվերականգնուեց”, “…որոշները մեր յետամնացութիւնը վերագրում են արաբների հարձակումներին, որոշները Իսլամին, որոշները գաղութատիրութեանը, սակայն իմ խօսքն այն է, որ Իրանի հասարակութեան ներքին արմատական պատճառներն ու պայմանները նկատի չառնել ու ամբողջ մեղքը բարդել սրա ու նրա վրայ, ընդամէնը ինքնախաբէութիւն է։ Եթէ մենք յետամնաց չլինէիքն գաղութատիրութիւնը չէր կարող ոտք դնել մեր երկիր՝ իր բոլոր բացասական հետեւանքներով”։

Եզրակացութիւն։ Մեծ հաճոյքով ու բաւարարուածութեամբ կարդացի այս գիրքը (յաճախ մինչեւ գիշերուայ երկուսը)։ Այն ինչպէս սկզբում ասացի նոր հորիզոններ բացեց իմ առջեւ ու բարձրացրեց ճանաչողութեանս մակարդակը։

Շնորհակալութիւն հեղինակին, թէեւ չգիտեմ շնորհակալութիւնս ինչպէս պիտի նրան հասնի։

Լաւ մնացէք։

“ՄԵՆՔ ԻՆՉՊԷՍ ՄԵՆՔ ԴԱՐՁԱՆՔ” (1)

Գրքեր կան, որոնք մարդու մտքերի վրայ նոր լոյս են սփռում, նոր հորիզոններ են բացում, ցոյց են տալիս չտեսածդ երեւոյթները կամ երեւոյթների մինչ այդ չտեսածդ կապը։

Իմ վրայ այդպիսի ազդեցութիւն է թողել “Մենք ինչպէս մենք դարձանք” գիրքը։ Այն վերջացրել եմ երկու երեք օր առաջ։ Հեղինակը Սադեղ է Զիբաքալամ-ն է, Թեհրանի համալսարանի քաքաղաքական գիտութիւնների դասախօս, որը կրթութիւնը ստացել է Անգլիայում։ Ի դէպ նշեմ, որ մասնագիտութեամբ քիմիկոս է։

Գրքի ենթավերնագիրն է “Իրանում յետամնացութեան պատճառների ախտաճանաչումը”։ Ծաւալը 480 էջ է։ Ես կարդացել եմ գրքի տասնըհինգերորդ տպագրութիւնը (հեղինակի երրորդ խմբագրմամբ), որը կատարուել է երկու տարի առաջ։

Անկեղծ ասած ջղայնացել եմ ինքս իմ վրայ, որ ինչու այդ գիրքը նախապէս չեմ կարդացել։

Սա արդէն երրորդ գիրքն է ինչ կարդում եմ Իրանի յետամնացութեան կապակցութեամբ։ Երեքի գրողներն էլ իրանցի են։ Մէկի մասին նախապէս հէնց այս կայքէջում գրել եմ “Մտերմիկ հասարակագիտութիւն կամ ինչու՞ ենք մենք անճար”։

Նիւթն ինձ հետաքրքրում է ոչ միայն Իրանի հարցերը ուսումնասիրելու տեսակէտից, այլեւ ընհանուր առմամբ, ընդորում նաեւ մեր՝ հայերիս։ Այլ խօսքով՝ հարցը հետեւեալն է՝ ինչու՞ որոշ ազգեր ու պետութիւններ զարգացած են եւ որոշ ազգեր ու պետութիւններ՝ ոչ, ինչու՞ կայ “Հիւսիս” ու “Հարաւ”, ինչու՞ գիտութեան այսքան նուաճումների ու ահռելի քանակութեամբ տեղեկութեան այս ժամանակաշրջանում յետամնաց երկրները դոփում են տեղում։ Այս ընդհանուր խճանկարում որտե՞ղ ենք մենք՝ հայերս ու Հայաստանը։

Անշուշտ նիւթը նոր չէ։ Հսկայածաւալ գրականութիւն կայ “զարգացման” ու “յետամնացութեան” պատճառների կապակցութեամբ, մանաւանդ մարքսիստական գրականութիւն, կան բազմաթիւ տեսութիւններ։ Սակայն հետաքրքիր է, երբ մարդն ինքը գիտակցում է, որ իր հասարակութիւնը յետամնաց է եւ փորձում է հասարակագիտութեան տեսանկինից նայել պատմութեան, նայել երեւոյթներին ու դուրս գալ կաղապարուած տեսութիւնների շրջանակից ու նոր մօտեցումով գտնել պատճառները։

ՀԱՄԱՑԱՆՑԻ ՄԱՍԻՆ

Երբեմն յոգնում եմ համացանցին միանալուց (Internet)։ Պատճառն այն չէ, որ շատ եմ միանում ու ձանձրանում եմ կամ էլ համացանցը վատ բան է։ Ոչ։

Այլեւ այն, որ շատ է պատահում, երբ սովորական մի բան կատարելիս ասենք օրինակ նամակներ ստուգելիս կապը ընդհատւում է։ Մէկ անգամ, երկու անգամ, երեք անգամ ու …աւելի լաւ է գնալ այլ բան անել, քան շարունակել համացանցին միանալու տքնաջան աշխատանքը։

Չափազանցութիւն չի լինի եթէ ասեմ, որ կարելի է միանալ համացանցին, փորձել մի էջ բացել՝ լրատուական կամ օրինակ Yahoo-ի նամակատուփ ու մինչ էջը կը բացուի, գնալ սուրճ եփել ու խմել։ Պարզ է այս պարագային խօսքը Dial up-ի մասին է։ Այս պայմաններում պատկերացրէք եթէ ուզում էք մի բան ներբեռնել (Download) կամ արտաբեռնել (Upload)։

Հայաստանում Dial up-ից բացի մնացած ծառայութիւններից օգտուելը, օրինակ ADSL 2+ կամ այլ, թանգ հաճոյք է։ Միացման համար սկզբում պիտի վճարել 25000-40000 դրամ, նայած թէ որ ընկերութեան սպասարկումից էք օգտւում, ամսեկան վարձն էլ 12000-30000 դրամ։

Մի խօսքով կրկնեմ Հայաստանում համացանցից օգտուելը թանգ հաճոյք է ու ես երբեմն յոգնում եմ համացանցին միանալուց։

Լաւ մնացէք։

Յ.Գ. (1) Պատկերացրէք ինչպէս եմ Մակարավանքի նկարները արտաբեռնել։
Յ.Գ. (2) $1 USA = 373 AMD

ՄԱԿԱՐԱՎԱՆՔ (5)

Խնջոյքի սեղանը ուտել-խմելուց առաջ։

Ու ընթացքում։

Իջեւանցի Լեռնիկը խորոված պատրաստելիս։ Խորովածի համը չեմ կարող նկարագրել, այն միայն պիտի ուտել։

Լեռնիկն ու խաշլաման։ Թէեւ խաշլամա չկերայ, բայց չեմ կասկածում, որ լաւն էր։

Երգ ու պար (նկարում ի հարկէ երգը չի երեւում)։


Լաւ մնացէք։

Յ.Գ. Ուղեւորութեան ընթացքում լուսանկարելիս երիտասարդները մի քանի անգամ ասացին՝ "Ընկեր Սաքօ, Սփիւռքահայ էք դարձել", որն ինձ խորհելու առիթ տուեց։