ԱՐՏԱՔՍԵԼՈՎ ՀԱՅՐԵՆԱԴԱՐՁԵԼ

Իմ կարծիքով հայրենադարձութեան խրախուսման ամենալաւ ձեւը Սփիւռքահայ ուսանողներին Հայաստանում կողոպտելն է ու նրանց երկրից արտաքսելը։ Մանաւանդ Հայաստան հիմնադրամի տելետոնի օրը։ Այսինքն ճիշտ այն ժամանակ, որ Սփիւռքահայերը երեսուն հինգ միլիոն դոլար էին նուիրաբերում հայրենիքին։ Նոր բան չասացի։ Ասացի պարզապէս այն ձեւն ինչ այսօր կիրառում են Հայաստանի իշխանաւորները։

Խորապէս համոզուած եմ, որ այս ձեւը մեծապէս կը խթանի հոծ թուով Սփիւռքահայ երիտասարդների ոչ թէ Հայաստանից գնալուն (ինչպէս տեղի է ունենում այսօր), այլ հակառակը՝ նրանք շարք կը կանգնեն Հայաստանի համալսարանների առջեւ։

Բացատրեմ։

Սփիւռքահայ եւ օտարահպատակ ուսանողները Հայաստանում ուսանելու համար կեցութեան արտօնութիւն պէտք ունեն (visa), որի համար ԲՈՒՀ-երը (բարձրագոյն ուսման հաստատութիւններ) մինչեւ Հոկտեմբեր ամիսը հաւաքում են նրանց անցագրերը (Passport) եւ յանձնում պատկան հաստատութիւն՝ վիզաների վարչութեան բաժին կամ հանրահայտ ՕՎԻՐ։ Նրանք էլ մէկ տարուայ ժամկէտով կեցութեան արտօնութիւն են տրամադրում այդ ուսանողներին։

Այս տարի ոմանք (ԲՈւՀ-երը՞, ՕՎԻՐը՞, իշխանական այլ օղակնե՞ր, բոլորը միասի՞ն) որոշում են որ դա տեղի պիտի ունենայ մինչեւ Օգոստոսի 20-ը։ Բայց ոչ մէկը ուսանողներին տեղեակ չեն պահում։ Ուսանողներն էլ անտեղեակ այն բանից, ինչ պիտի գայ իրենց գլխին վերադառնում են իրենց ընտանիքների մօտ։

Եւ ահա վերադառնալով Երեւան մէկ էլ տեղեկանում են, որ կեցութեան արտօնութեան համար դիմելու ժամկէտն աւարտուել է, այն այս տարի որոշուել է Օգոստոսի 20-ը, ուստի պիտի տուգանք վճարեն 50000-100000 դրամ։ Իսկ թէ այս չափը ո՞վ է որոշում եւ ինչի՞ հիման վրայ է որոշում, մնացած հարցերի նման մնում է առեղծուածային։ ՕՎԻՐ-ն ասում է ուշ էք դիմել, պիտի տուգանուէք, համալսարաններն ասում են ժամկէտն աւարտուել է։

Եւ սրան յաջորդում է միւս շատ գեղեցիկ քայլը։ Ոստիկանները արդէն մէկ շաբաթից աւելի է ինչ մտնում են ուսանողների տները եւ նրանցից պահանջում գումար, չտալու դէպքում սպառնում են դեպորտ անել երկրից (արտաքսել)։

Խօսքը նուազագոյնը 2000 ուսանողի մասին է։ Նուազագոյնը 2000 ուսանող * նուազագոյնը 50000 դրամ այսինքն 100000000 (հարիւր միլիոն դրամ), այսինքն մօտաւորապէս 335000 դոլար (երեք հարիւր երեսուն հինգ հազար դոլար)։ Մեծ թիւ չի, բայց խոստովանէք ոչնչից աւելի լաւ է, երբ կարելի է չեղած տեղից երեք չորս հարիւր հազար դոլար փող աշխատել, այն էլ տնտեսական միջազգային ճգնաժամի պայմաններում, վատ չի էլի։

Այլ կերպ ասած Սփիւռքահայ ուսանողին ծնողներն ուղարկել են հայրենիք ուսանելու, ոչ միայն նրանից մի քանի անգամ աւելի վարձավճար են գանձում քան Հայաստանցի ուսանողից, ոչ միայն համալսարաններում առիթով ու անառիթ կաշառք են վերցնում նրանցից, ոչ միայն չեղած տեղից կեցութեան արտօնութեան համար տուգանք են գանձում, այլ նաեւ նրանց սպառնում են երկրից արտաքսել։

Լաւ է, հայրենադարձութեան խրախուսման հրաշալի ձեւ։

Մտածում եմ, եթէ ուսանողները սխալ են (որ բացարձակապէս այդպէս չէ, բացարձակապէս), հնարաւոր չէր պատժի այլ կերպ ընտրել, օրինակ ուսանողին ասել, որ եթէ այս եւ այլ գումարները չվճարես, համալսարանն աւարտելուց յետոյ քեզ վկայական չենք տայ, կասենք այսքան այս համալսարանին պարտք ես, գնայ բեր, յետոյ վկայական կստանաս, այլ խօսքով այդքա՞ն անհրաժեշտ էր ու է ոստիկաններով սարսափի մթնոլորտ ստեղծել ու սպառնալ, որ երկրից նրանց վտարելու են։

Ինչ հրաշալի պետական մտածողութիւն...ապշած եմ։

ՀԵՄ-Ի 15-ԱՄԵԱԿ

Երեկ Երեւանի "Տիկնիկային տանը" տեղի ունեցաւ Հ.Յ.Դ. Հայաստանի Երիտասարդական Միութեան հիմնադրութեան 15-ամեակին նուիրուած միջոցառում։

Բիւրոյի Երիտասարդական գրասենեակի անունից ես խօսք ասացի։Ստորեւ իմ խօսքը.-

"Յարգելի՜ ներկաներ,
Սիրելի՜ ընկերներ,

Բիւրոյի Երիտասարդական գրասենեակի անունից շնորհաւորում եմ Հայաստանի Երիտասարդական Միութեան հիմնադրութեան տասնըհինգ ամեակի կապակցութեամբ։

Հ.Ե.Մ.-ի տասնըհինգ ամեակի կապակցութեամբ պատրաստուած տեսաերիզը խօսում է միութեան անցեալի մասին։ Ես ուզում եմ անդրադառնալ Հ.Ե.Մ.-ի անելիքներին։

Հայաստանի Երիտասարդական Միութեան գլխաւոր գործը, գլխաւոր նպատակն այսօր պիտի լինի արժէքային յեղափոխութիւնը։ Մեզ այսօր անհրաժեշտ է յեղափոխութիւն մեր ժողովրդի մտայնութեան մէջ, յեղափոխութիւն արժէքներում։

Հին, քարացած, վնասակար, վտանգաւոր ու յետադիմական մտքերն ու արժէքները պիտի փոխարինուեն նոր յառաջադիմական արժէքներով։ Դրա ջահակիրը պիտի լինի երիտասարդութիւնը։ Երիտասարդութեան մէջ դաշնակցական երիտասարդները։

Պիտի պայքարել հաշտուողականութեան ու յարմարուողականութեան դէմ։ Պիտի մարդկանց ներշնչել, որ մեր կեանքում փոփոխութիւնը կախուած է ոչ թէ անընդհատ դժգոհելուց, ոչ թէ անընդհատ սրան ու նրան մեղադրելուց ու մեր յոյսը սրա ու նրա վրայ դնելուց, այլեւ մեզանից իւրաքանչիւրի գործից, մեզանից իւրանաքնչիւրի աշխատանքից։

Եթէ ամէն մի քայլափոխի հանդիպում ենք անարդար երեւոյթների, այդտեղ, սիրելի հեմականներ, դուք անելիք ունէք։

Եթէ մեր երիտասարդութեան մեծամասնութիւնը վիճակագրական տուեալների հիմամբ չի մասնակցում քաղաքական ու քաղաքացիական գործունէութեան, այսինքն չի մասնակցում երկրի ու իր անձի ճակատագրի ձեւաւորման գործընթացներին, այդտեղ դուք անելիք ունէք։

Եթէ ցեղասպան Թուրքիայի Նախագահն է այցելում Հայաստան ու երիտասարդութեան ու ուսանողութեան ջախջախիչ մեծամասնութիւնը ծպտուն անգամ չի հանում, այդտեղ դուք անելիք ունէք։

Եթէ մեր կանանց մէկ քառորդից աւելին ֆիզիքական ու հոգեբանական
բռնութեան է ենթարկւում տղամարդկանց կողմից, այդտեղ դուք անելիք ունէք։

Եթէ կաշառքն ու կաշառակերութիւնը ճարպիկութեան նշան են համարւում, դրանք են դառնում արժէք ու մեր ժողովուրդը հաշտւում է դրանց հետ, դուք անելիք ունէք։

Դուք պիտի պայքարէք այդ երեւոյթների դէմ, դուք պիտի նոր արժէքներ մտցնէք մեր ժողովրդի արժէհամակարգում, դուք պիտի ապացուցէք, որ այլ կերպ էլ հնարաւոր է ապրել։

Դուք պիտի պայքարէք սովորամոլութեան դէմ։ Պիտի խուսափէք անընդհատ կրկնուելուց, ուստի եւ տափականալուց։ Պիտի լինէք համարձակ, յանդուգն, խիզախ։

Մեր նպատակը արդարութիւնն է։ Արդարութիւն ե՜ւ երկրի ներսում, որպէսզի Հայաստանի Հանրապետութեան ցանկացած քաղաքացի իրեն հպարտ զգայ, որ ապրում է իրաւական ու արդար երկրում, եւ արդարութիւն միջազգային մակարդակում՝ հայոց ցեղասպանութեան ճանաչման ու վնասից հատուցման կապակցութեամբ։

Դուք այդ պայքարի ջահակիրը պիտի լինէք։

Տասնըհինգ ամեակի ամենալաւ նուէրը ձեզ, կարծում եմ, ընդամէնը մի քանի օր առաջ Հրազդանում բացուած Երիտասարդական Կենտրոնն է։ Այդ կենտրոնը մեծ հնարաւորութիւն է ընձեռում ընդլայնելու ձեր աշխատանքները, շարունակելու Դաշնակցութեան սուրբ գործը։ Շնորհաւորում եմ ձեզ նաեւ այդ կապակցութեամբ եւ յուշում, որ դուք պիտի խուսափէք ինքներդ ձեր մէջ պարփակուելուց, դուք պիտի բացուէք դէպի հասարակութիւն, դէպի երիտասարդութիւն, տարածէք Դաշնակցութեան գաղափարները, ոգի ու յոյս ներշնչէք երիտասարդութեան եւ հաւաստիացրէք, որ մեր կեանքի փոփոխութեան բանալին մեզանից իւրաքանչիւրի ձեռքում է, մեր միասնութեան մէջ է։

Այսօր դաշնակցական երիտասարդութեան յեղափոխականութիւնը պիտի ուղղուած լինի մտքերն ու արժէքները յեղափոխելուն։

Պինդ մնացէք"։

ՎԱՂՈՒԱՅ ՕՐԸ (4)

Ի՞նչ անեմ ես։ Համբերեմ։ Բայց ինչքա՞ն ու ինչպէ՞ս։ Ծեծեմ։ Բայց նկարագիրս ու դաստիարակութիւնս թոյլ չի տալիս։ Ընտրեցի երրորդ ճանապարհը։

Յաջորդ օրը ճաշից յետոյ ժամը 4:00-ի մօտերը զանգեցի տուեալ անշարժ գոյքի գործակալութեանն ու յայտնեցի, որ տան տիրոջը տեղեակ պահեն, որ համաձայն մեր միջեւ կնքուած պայմանագրի այսինչ կէտի՝ ես բեկանում եմ պայմանագիրը եւ վերադարձնում բնակարանը։ Մէկ ժամ յետոյ զանգեց տան տէրը՝ չափազանց զարմացած, որ “Սարգիս ջան, ցաւդ տանեմ, ասացի չէ վաղը կը լինի”։ Պատասխանեցի, որ որոշումս չեմ փոխում եւ ինքը ցանկութեան դէպքում այդ վաղը կարող է գալ անհրաժեշտ աշխատանքները կատարել պարզապէս յաջորդ տնուորի համար, իսկ ինձ այլեւս ոչ ջրատաքացուցիչ սարք է պէտք, ոչ տաք ջուր, ոչ էլ ջեռուցում։

Այդպէս էլ մինչեւ վերջ ես չտեսայ տան տիրոջ խոստացած վաղուայ օրը։

Ի՞նչ կապ ունի այս պատմութիւնը գրութեանս առաջին տողում հնչած հարցադրման հետ։

Արդէն տարիներ է ինչ քաղաքական գործիչներից` էլ իշխանական, էլ ոչ իշխանական, էլ պետական այրեր եւ այլք շատ ենք լսում, որ երկրի վաղուայ օրը լաւ է լինելու։ Այդ օրն էլ դեռ չենք տեսել։ Հասարակութիւնում առկայ դժգոհութիւնն ու բողոքը քիչ չէ՝ դատական համակարգից սկսած միչեւ կրթական համակարգ ու այդտեղից էլ առողջապահութեան համակարգ ու ..որն ասեմ։ Արտաքին քաղաքականութեան ոլորտում էլ ականատեսն ենք վերջին փայլատակումներին։

Իմ շէնքի դիմացը մի 16 յարկանի բարձրայարկ շէնք կայ։ Պատուհանից նայում եմ։ Շաբաթներով, կրկնում եմ շաբաթներով աղբը չեն տանում։ Վերեւի յարկերից աղբը քցում են աղբատար խողովակի մէջ, գալիս հաւաքւում է ցածը ու քանի որ թաղապետարանը աղբահաւաքման աշխատանքները ըստ պատշաճի չի կազմակերպում աղբը կուտակւում է, թափում փողոցը ու այնքան առաջ գալիս որ արդէն խանգարում է երեթեւեկութեանը։ Աղբատար խողովակին կից բնակարաններ կան։ Երեխաները խաղում են փողոցում։ Աղբատար խողովակը շէնքի մուտքի մօտ է։ Օրական տասնեակ մարդիկ դրանց կողքով բարձրանում են ու իջնում։ Աղբը խողովակում կուտակուելով բարձրանում է չորրորդ, հինգերորդ յարկեր։ Առնետներ են վազում։ Ահաւոր հոտ է գալիս։ Եթէ այդ պատկերն ինձ հեռուստացոյցով ցոյց տան ես կը ենթադրեմ որ դա կամ Աֆղանիստանի մարզերի վիճակն է կամ Աֆրիկեան մի ինչ որ յետամնաց քաղաքի։ Բայց սա Երեւանն է։ Արաբկիր թաղամասը,որն համարւում է Կենտրոնից յետոյ ամենաթանգն ու էլիտարն ու չգիտեմ ինչը։ Եւ հայերն էլ շինարար ազգն այս աշխարհի...(բարեբախտաբար մեր շէնքի ու այդ շէնքի միջեւ ապօրինի գարաժներ են կառուցել, թէ չէ աղբը մեզ էլ կը հասնէր)։
Ասում են վաղը լաւ կը լինի։

Ե՞րբ է գալու այդ վաղուայ օրը։ Չգիտեմ, բայց մտահոգ եմ, յանկարծ չպատահի, որ դա էլ իմ տան տիրոջ տուած խոստման նման լինի ու ոչ թէ մենք, այլ նոյնիսկ մեր ապագայ սերունդները չտեսնեն այդ վաղուայ օրը։

Դրա համար էլ ինչպէս անցեալ շաբաթ օրը երիտասարդների համար կարդացածս դասախօսութեան ընթացքում ասացի, այսօր Դաշնակցութեան յեղափոխականութիւնը պիտի ուղղուած լինի մեր ժողովրդի մշակութային ու արժէքային համակարգը յեղափոխելուն։ Մեզ մշակութային յեղափոխութիւն է պէտք։ Յեղափոխութիւն արժէքներում։

Պինդ մնացէք։

* 2002 թուականին Վաղարշեան փողոցի վրայ մի բնակարան վարձեցի։ Տանտիրոջը հարցրի ջրի վիճակի մասին։ Ասաց՝ «ի՞նչ, ջրի ճնշու՞մ, սա Երեւանի եզակի վայրերից է, որ ջրի յատուկ գծի վրայ է, 24 ժամ ջուր կայ այն էլ ջրհեղեղի նման»։ Մի խօսքով այդ բնակարանը վերադարձրի երեք ամիս յետոյ քանի որ ջրի յատուկ ու եզակի գծի վրայ գտնուող շէնքը ջուր ունէր գիշերուայ ժամը 1:00-ից առաւօտուայ ժամը 5:00-ը։ Մարդը սուտ չէր ասել։ Ես էի սխալ հասկացել։ Իսկ այդ ընթացքում էլ, երբ տանտիրոջը զանգում ու բողոքում էի ջրի մասին պատասխանում էր, որ ապշած է, “անպայման վթար է պատահել”։ Հէնց այդպէս էլ այդ “վթարը” չվերացաւ։

Յ.Գ.։ Այս գրութիւնը գրելու պահին չգիտեմ ինչու յիշեցի բարեկամներիս՝ Նժդեհին ու Հերմինէին ու նրանց որդի Մենուային, որոնք հինգ տարի ապրեցին Հայաստանում ու ... թռան ԱՄՆ։ Ի՞նչ կապ ունի։ Չգիտեմ։

ՎԱՂՈՒԱՅ ՕՐԸ (3)

Յիսուն գումարած տաս, մի խօսքով վաթսուն օր հեռախօս եւ միեւնոյն պատասխանը՝ “Սարգիս ջան, էսօր պռոստը վարպետի համար (յետոյ արդէն իմ համար, խնամուս համար, զոքանչիս համար ու քանի որ Հայաստանում էլ մարդ չմնացած, հասաւ համաշխարհային մակարդակի՝ Բուշի համար, էս վերջերն էլ Օբամայի համար գործ է պատահել), դու հարց չունես, ցաւդ տանեմ, ասել եմ քեզ չէ, վաղը, վաղը կը լինի”։

Այդ ընթացքում մէկ անգամ այցելեցի տուեալ անշարժ գոյքի գործակալութիւնը, նկարագրեցի իրավիճակը եւ յայտնեցի, որ այսպէս շարունակուելու դէպքում բնակարանը վերադարձնելու եմ։ Ի՞նչ օգուտ։

Մէկ շաբաթ առաջ քանի որ օդը ցրտել է (Երեւանում գիշերները հասնում է զըրօ աստիճանի), միացրի ջրատաքացուցիչ սարքը։ Յանգաւ։ Այսինքն սարքը դադարեց աշխատելուց։ Ջանքերս այն վերակենդանացնելու ուղղութեամբ արդիւնք չտուեցին։ Արդէն ոչ տաք ջուր կայ, ոչ էլ ջեռուցում։ Զանգեցի տան տիրոջը խնդրելով կապուի սարքը վաճառող ընկերութեան սպասարկման բաժին, քանի որ երաշխիքային ժամկէտը չի վերջացել։ “Սարգիս ջան, վաղը կը զանգեմ”։ Չզանգեց։

Ես զանգեցի սպասարկման բաժին։ Հեռախօսով մի քանի բան ասացին, չեղաւ, ասացին ուրեմն սարքի հետ կապ չունի, տան մէջ այսինչ բանը պիտի անէք։ Կապուեցի տան տիրոջը, “Սարգիս ջան, ի զուր է խօսում, ես քեզ տաս րոպէից կը զանգեմ”։ 24 ժամ յետոյ, այսինքն յաջորդ օրը կրկին ես զանգեցի։ “Սարգիս ջան, էսօր կը լինի”։

Յաջորդ օրը կրկին ես զանգեցի։ Հարցրեց օրուայ ընթացքում, երբ ես կարող տանը լինել։ Պատասխանեցի՝ երբ որ դու ասես։ Պայմանաւորուեցինք։ Մի տղայ պայմանաւորուած ժամից մէկ ժամ քառասուն րոպէ ուշացումով եկաւ, նայեց, կրկնեց սպասարկման բաժնի մարդու խօսքերն ու գնաց։ Տան տիրոջը տեղեակ պահեցի։ “Վաղը կանեմ”։

Առաւօտեան 9:30-ին կացուեցի տան տիրոջը եւ յիշեցրի։ Ասաց օրուայ ընթացքում կը զանգեմ քեզ։ Ճաշից յետոյ ժամը 3:00-ին կրկին կապուեցի։ Զանգ գնաց։Վերցնող չկայ։ Կրկին զանգեցի։ Մի կին վերցրեց։ Ասացի ես ով եմ եւ ինչ գործ ունէմ։ Ասաց, որ ամուսինը բջջայինը թողել է տանը։ Խնդրեցի փոխանցել պատգամս։Մի երկու ժամ յետոյ տանտէրս կապուեց ու ասաց մինչեւ գիշեր հարցը լուծուելու է։

Յաջորդ օրը մտածում էի ինչ անել։
Երեք ճանապարհ հասաւ խելքիս։
1.- Սպասեմ։ Սպասեմ այնքան մինչեւ այդ վաղուայ օրը գայ։ Սակայն դա նշանակում էր անյայտ ժամանակով չունենալ տաք ջուր ու ջեռուցում։

2.- Տանտիրոջը ծեծեմ։

3.- “Մեհռամ հալալ, ջունամ ազատ”։ Ի՞նչ է նշանակում սա։ Իրանում երբ մի տղայ ու մի աղջիկ ամուսնանում են, ամուսնութեան վկայականում նշւում է, որ տղան ապահարզան տալու պարագային այսքան գումար կամ իր պիտի տայ աղջկան։ Դա կոչւում է “մեհռիյէ”։ Սա աղջկայ համար մի տեսակ ապահովագրութիւն է, որպէսզի բաժանուելու պարագային առանց նիւթական միջոցների փողոցում չյայտնուի։ Իսկ այդ գումարը կամ իրը կարող է լինել մի հատոր Ղուրան կամ տներ ու գործարաններ ու ոսկիներ եւ այլն։ Նայած ամուսնացողների (տղայի) նիւթական կարողութիւնից ու իրար նկատմամբ ունեցած վստահութիւնից։ Սակայն պատահում է, որ տանը աղջկայ համար ստեղծւում է անտանելի վիճակ։ Աղջիկն ուզում է բաժանուել, տղան էլ ամուսնութեան վկայականով յանձն առած գումարը չունի կամ չի ուզում վճարել։ Աղջիկն էլ տեսնելով վիճակն ասում է “մեհռամ հալալ, ջունամ ազատ”, որ նշանակում է հրաժարւում եմ այն ինչից, որ գրուած է ամուսնութեան վկայականում, պարզապէս թողէք ջանս, այսինքն կեանքս ազատ լինի։

ՎԱՂՈՒԱՅ ՕՐԸ (2)

18-ին զանգեցի ու այցելեցի։ Որեւէ բան արուած չէր։ Իսկ տան տէրն էլ “բարեացակամօրէն” բնակարանի բանալիները ինձ էր յանձնում։ Մերժեցի եւ մէկ անգամ եւս պահանջեցի արագացնեն, քանի որ ես այլեւս ժամանակ չունէի։ “Վաղը ապէր, վաղը”։

19-ի երեկոյեան պատկերը նոյնն էր։

20-ին նոյն պատկերի ներքոյ, սակայն արդէն ճարահատուած իրերս տեղափոխեցի մի բնակարան, որտեղ կիսատ մնացած գործեր կային ու տան տէրն էլ երդուելով երդւում էր, որ “հարց չկայ, այսօր պարզապէս վարպետը չգիտեմ ինչ է եղել, վաղը ամէն ինչ կը լինի”։

Բարեբախտաբար ճակատագիրը միշտ չէ, որ մարդու նկատմամբ դաժան է։ Այդ բնակարանը տեղափոխուելուց ընդամէնը մի չորս օր յետոյ անձնական գործերի պատճառով կինս ու տղաս ճամբորդեցին Իրան (չարժանանալով այդ բնակարանի վաղուայ օրը տեսնելու բախտին)։

Շատ չերկարացնելու համար ասեմ, որ բացի առաջին տաս օրը, յիսուն օր տեւեց մինչեւ ի վերջոյ չվարպետները ժամանեցին ու կիսատ մնացած գործերը արեցին։ Ասում եմ չվարպետները, որովհետեւ երկու հոգի էին, որոնք թէ ջրի խողովակն էին սարքում, թէ հեռուստացոյցի ալեկալն էին տեղադրում, թէ դռան կողպէքն էին նորոգում, թէ լուստրաներն էին կախում, մի խօսքով անում էին ամէն բան։ Գալիս էին երեկոյեան ժամը 6:30, մեծ հաւանականութեամբ մի հիմնարկում աշխատանքն աւարտելուց յետոյ, աշխատում էին մի քիչ, յետոյ պարզում էին, որ կէս մետր լար պակաս է ու քանի որ խանութներն այդ ժամին այլեւս փակ են...ուրեմն վաղը։

ՎԱՂՈՒԱՅ ՕՐԸ (1)

Ես մտահոգ եմ մեր երկրի վաղուայ օրուայ կապակցութեամբ։ Ինչու՞։ Ասեմ՝ օրինակով։

Օգոստոսի 10-ին անշարժ գոյքի գործակալութիւններից մէկի միջոցով վարձակալեցի բնակարան։ Բնակարանը ինչպէս Հայաստանում ընդունուած է ասել եւրոնորոգած էր, որ նշանակում է նորոգած էր, էլ ինչու են ասում եւրօնորոգած եւ թէ եւրօն ինչ է այդ բառակապակցութիւնում՝ չգիտեմ։ Ընդամէնը մնացել էր որոշ թեթեւակի գործեր, ինչպէս օրինակ տան ճրագների կախելը։ Ճրագներ ասելով նկատի ունեմ սովորական լամպ (lamp) եւ ոչ թէ լուստրա։

Նախքան բնակարանի վաձակալելը հետաքրքրուեցի ջրի վիճակի մասին, այն է ջուր քսանչորս ժամ կայ թէ ոչ եւ ընդհանրապէս ինչպէս է ջրի ճնշումը։ Տանտէրը ծիծաղեց եւ պատասխանեց, որ “բնակարանի նորոգութեան ժամանակ իրենք պարտաւորուել են մի քանի օր աշխատանքները դադարեցնել նկատի ունենալով, որ ջրի ճնշումն այնքան շատ է, որ ջրհեղեղի է նմանւում”։ Ի վերջոյ դիմել են համապատասխան ծառայութիւններ, որպէսզի մի քանի ժամով ճնշումը պակսեցնեն, որպէսզի իրենք կարողանան աւարտել նորոգման աշխատանքները։ Պարզ է չհաւատացի*։ Ծորակը բացեցի։ Ջուրը գալիս էր կաթիլ կաթիլ։ Հարցրի պատճառի մասին։ Ասացին տեսնես ինչ է պատահել, բացառութիւն է։ Պարզ է չհաւատացի։ Ուրախ էի միայն, որ թէկուզեւ կաթիլ կաթիլ, սակայն առնուազն ջուր կայ։ Խոստացան, որ եթէ մէկ երկու օրից ջրի ճնշումը «չբնականոնանայ» կը գան կը վերացնեն թերութիւնները։

Պայմանաւորուեցինք, որ ամսի 20-ին բնակարանը վերջնականապէս պատրաստ կը լինի ու ես կը կարողանամ այդ օրը տնափոխուել, քանի որ նախկին բնակարանս մինչ այդ պէտք է յանձնէի։

Բնակարանի տէրը “բարեացակամօրէն” պատրաստակամութիւն յայտնեց, որ բնակարանի բանալիները հէնց այդ օրն էլ յանձնի ինձ, որպէսզի եթէ պիտի իրերս տեղափոխեմ ժամանակի առումով դժուարութիւն չունենամ։ Պարզ է մերժեցի պահանջելով, որ բնակարանում կիսատ մնացած գործերն աւարտի ու բանալիները յանձնի։

Ասաց` “հարց չկայ ապէր”։

Ամսի 17-ին այսինքն պայմանաւորուածութիւնից եօթ օր յետոյ զանգեցի տան տիրոջը եւ այցելեցի բնակարան։ Որեւէ բան արուած չէր։ Մտահոգուեցի։ Հարցրի, որ գործերը երբ են լինելու։ Պատասխանեց՝ “Վաղը։ Ամէն բան եղած է, պարզապէս միացումներն են մնացել ու տեղադրումները, մի երկու ժամուայ գործ է։ Ի դէպ բանալիները կարող ես վերցնել ու իրերդ տեղափոխել”։ Կրկին մերժեցի պահանջելով, որ արագացնեն։

$280 + ՅՈՅՍԻ ԽՈՐՀՐԴԱՆԻՇ

Անցեալ Կիրակի օրը գնացի աւտօշուկայ։ Վերջին անգամ աւտօշուկայ էի գնացել 2002 թուականին։ Երեւանում աւտօշուկայ ասելով հասկանում են Էրեբունի թանգարանի մօտ գտնուող շուկան, թէեւ ներկայիս պատկերը փոխուել է եւ ոչ միայն կան քաղաքի տարբեր մասերում գտնուող շուկաներ, այլ նաեւ աւտօսրահներ, որտեղից հնարաւոր է ձեռք բերել նոր մեքենաներ։

Այն ժամանակ այն թանգարանի մօտ գտնուող ընդամէնը մի փոքր տարածքում էր։

Ներկայիս յիշեալ տարածքից բացի, այդ տարածքի դիմացը գտնուող մի այլ տարածքում, ինչպէս նաեւ դէպի այդ տարածքը գնացող ճանապարհի երկու երկայնքով եւ Էրեբունի թանգարանին կից այլ փողոցներում էլ կանգնած էին մեքենաներ, տեսակ տեսակ, հին ու նոր, տարբեր վիճակի ու գների։

Իմ հետաքրքրութիւնը գրաւեց երկու մեքենայ։

Մէկը 1982 թուականի ինչպէս ասում են “Ջորի”, որի արժէքը $280 էր։
Յիշում եմ 2002 թուականին էլ նմանատիպ մի մեքենայ տեսել էի, որի գինը $300 էր (արդե՞օք նոյն մեքենան էր, որը վեց տարուայ ընթացքում $20 արժէքն իջել էր)։ Սա ինձ հետաքրքրեց արժէքի առումով։

Երկրորդը մի 024 էր։ Իմ կարծիքով այդ մեքենայի տիրոջ արձանը պիտի Երեւանում կանգնեցնել որպէս յոյսի խորհրդանիշ։ Մեքենան մօտաւորապէս չժանգոտած ու չխփած տեղ չունէր։ Եթէ նոյնիսկ ամբողջ մի խումբ մի քանի օր ուսումնասիրէին այդ մեքենան որեւէ չժանգոտած ու չխփած տեղ դրա վրայ չէին գտնի։ Արժէքը $2400։ Նայում էի մեքենային ու ինքս իմ մէջ մտածում, որ այս մեքենայի տէրը ինչ յոյսով է այն բերել շուկայ եւ արդեօք ո՞վ եւ ի՞նչ նպատակով պիտի գնի այս մեքենան։ Տէրը հաւանաբար առաջնորդուել էր “յոյսը վերջինն է մեռնում” ասացուածքով։

Հայաստանի նման երկրներում դժուարութիւնը կայանում է նրանում, որ չկան մեքենայաշինական գործարաններ, որոնք այդ արդէն շարքից դուրս եկած մեքենաները գնեն ու ձուլեն եւ դրանց փոխարէն մեքենայտէրերին ապառիկով նոր մեքենաներ վաճառեն։ Հնացած ու շարքից դուրս եկած մեքենաների տէրերն էլ մանաւանդ, եթէ փող չունեն, ընկնում են կրակը, ոչ կարողանում են նորը գնել, ոչ էլ կարողանում են հինը վաճառել։

Հասարակութիւնն էլ վայելում է այդ մեքենաների ոչ միայն անշուք տեսքը, այլ դրանցից արտանետուող թունաւոր գազերը, որոնք ապականում են մթնոլորտը՝ վտանգելով մարդկանց կեանքը։

Լաւ մնացէք։

ԽՈՀԵՐ ՕԲԱՄԱՅԻ ԸՆՏՐՈՒԹԵԱՆ ԱՌԻԹՈՎ

Օբամայի ընտրութիւնը որպէս ԱՄՆ-ի Նախագահ առայժմ ամենուրէք մնում է քննարկման առարկայ։ Քննարկումները գնում են յատկապէս խնդրի քաղաքական եւ միջազգային յարաբերութիւնների ոլորտների վերաբելեալ։ Երեւոյթն այնպիսին է, որ հէնց այդպէս էլ պիտի լինէր։ Օբամայի ընտրութեան ու դրան յաջորդած իրադարձութիւնների լոյսի տակ մի քանի մտքեր էլ իմ մօտ առաջացան, որոնցից ահաւասիկ երեքը։

1.- Օբամայի ընտրութեան առիթով Քենիայում յայտարարուեց մէկ օր արձակուրդ։

Մտածում եմ տարբերութեան մասին, հոգեբանութեան ու մտածողութեան տարբերութեան մասին։ Օրինակ աւելի լաւ չէր լինի, որ Քենիայի ղեկավարները մէկ օր արձակուրդի փոխարէն յայտարարէին, “սիրելի ժողովուրդ, Change մեր մտածողութեան ու ապրելակերպի մէջ, հետեւաբար այսօրուանից օրը ութ ժամ աշխատելու փոխարէն պիտի աշխատենք տաս ժամ, որպէսզի մի քիչ զարգանանք, մի քիչ յառաջադիմենք։ Մեզ համար էլ թող օրինակ ծառայի Օբաման ու իր աշխատասիրութիւնը”։

Ի միջի այլոց նշեմ, որ եթէ Նախագահը կիսաիրանական ծագում ունենար, Իրանում կը յայտարարուէր մէկ շաբաթեայ տօնախմբութիւն։

Մտածում եմ մտածողութեան ու հոգեբանութեան մասին։

2.- Օբաման ԱՄՆ-ում ծնուած կիսաքենիական առաջին սերնդին է պատկանում։ Մենք՝ հայերս, արդէն ունենք ԱՄՆ-ում ծնուած երրորդ սերունդը։ Հարցին բացառուած է նայել այն տեսանկիւնից, որ սա քենիական համայնքի աշխատանքի արդիւնքն է։ Ենթադրում եմ, որ մենք շատ աւելի կազմակերպուած ենք, քան քենիական համայնքը ԱՄՆ-ում եւ բացառում եմ, որ սա ընդհանպապէս նման բաների հետ կապ ունի։Սակայն մտածում եմ, որ Ամերիկահայութեան համար ժամանակը՞ չէ մտածել եթէ ոչ ԱՄՆ-ի նախագահութեան, ապա առնուազն պետական ոլորտում բանալի տեղերի մասին։ Կամ աւելի ճիշտը, եթէ մենք նման խնդիր մեր առջեւ դնենք, ի՞նչ խոչընդոտների կը հանդիպենք եւ ինչպէ՞ս ենք կարող վերացնել այդ խոչընդոտները։

Այս հարցերի վրայ խեթ խեթ նայողներին հէնց հիմա պատասխանեմ, որ մտածելն առնուազն արգելուած չէ, եւ յիշեցնեմ, որ ժամանակին Ժիւլ Վեռնի վրայ էլ էին ծիծաղում, իսկ իմ հարցադրումները շատ աւելի իրատեսական են քան նրա ասածները։

3.- Օբամայի “Change has come to America” նախադասութիւնն իմ մէջ անընդհատ արթնացնում է “Կնքահայր” (The Godfather) տեսաերիզի առաջին իսկ նախադասութիւնը` “I belive in America”։ Ինչու՞։ Չգիտեմ։

Ուրիշ բաների մասին էլ եմ մտածում։

Լաւ մնացէք։

“ՍԷՐ ԵՒ ԱՏԵԼՈՒԹԻՒՆ”

Անցեալ Երեքշաբթի օրը Պարոնեանի անուան թատրոնում դիտեցի Վարդան Պետրոսեանի “Սէր եւ ատելութիւն” թատերգութիւնը։

Եթէ կարճ պիտի ասեմ, ապա հիանալի բովանդակութիւն եւ հիանալի խաղարկութիւն։

Ամբողջ երկու ժամ, առանց ընդմիջման, մեն մենակ (ի բացառեալ մէկ պարի) Պետրոսեանը խօսեց, երգեց, պարեց, շփուեց հանդիսատեսի հետ, պատգամ փոխանցեց, դերասանութիւն արաւ, դերասանութիւն չարաւ, մի խօսքով շատ լաւ էր։

Դահլիճում դատարկ տեղ չկար։ Լեփ լեցուն։ Էլի ինչպէս նախորդ թատրոնը (որի մասին գրել եմ մի քանի օր առաջ) եթէ ասեղ քցէին գետնին չէր ընկնի։

Իրօք ուրախալի երեւոյթ է։ Այս առումով պիտի ասել, որ ընդհանուր առմամբ, բարեբախտաբար, մշակութային կեանքը Երեւանում եռում է։

Միեւնոյն օրը մի դահլիճում թատրոն կայ, մի այլ դահլիճում համերգ, մի այլ դահլիճում օպերա, չորրորդում էլի թատրոն եւ հէնց այսպէս, տարբեր տարիքի ու ճաշակի ու բովանդակութեան յագուրդ տուող միջոցառումներ եւ դահլիճներն էլ լեցուն։

Մշակութային առումով Հայաստանի ու Սփիւռքի մեծ տարբերութիւններից մէկն էլ հէնց սա է։ Սփիւռքում պիտի սպասես տեսնես ինչ են բեմադրում, գնաս, դիտես, գնացիր գնացիր, չգնացիր, սպասիր մինչեւ յաջորդը, իսկ որակը երաշխաւորուած չէ։ Իսկ Հայաստանում չես սպասում մի բան բեմադրեն, ընտրում ես եւ եթէ որակը քեզ չբաւարարեց, կայ ուրիշը, էլի ուրիշը, էն միւսը, դու ես ընտրողը։

Շեղուեցինք։ Վերադառնանք նիւթին։

Ես տեսել եմ Վարդան Պետրոսեանի բեմադրութիւններից մի քանիսը։ Ինձ մինչ այս ամենից շատ դուր էր եկել “Խաղում ենք 1700”-ը։ Դրանից յետոյ ինչ տեսել եմ ինձ թւում էր կրկնութիւն կամ առնուազն անհամեմատելի “Խաղում ենք 1700”-ի հետ։ Կարծում եմ, որ “Սէր եւ ատելութիւնն” էլ նրա հետ համեմատելի չէ, բայց լաւ էր, շատ լաւ, հիանալի։ Ես մեծ բաւականութիւն ապրեցի։

Խորհուրդ կը տամ դիտել։


Լաւ մնացէք։

Յ.Գ. (1)։ Տոմսը 1500-ից 5000 դրամ։

Յ.Գ. (2) “Խաղում ենք 1700”-ը դիտելուց յետոյ նկատի ունենալով, որ այն շատ էի սիրել կինս որոշել էր թատրոնի դի. վի. դի.-ն ինձ նուիրել։ Խանութից գնել էր իսկը (Original), պարզ է աւելի բարձր գին վճարելով քան կեղծը։ Նուէրն ստանալուց յետոյ բացեցի տուփը եւ սկսեցի թատրոնը դիտել։ Պատկերը կար, ձայնը մի րոպէ յետոյ։ Մարդը մի բան ասել վերջացրել, այդ բանին համապատասխան շարժուձեւ է արել, հիմա մի այլ բան է ասում ու մի այլ բան է անում, մենք տակաւին լսում ենք նախկին խօսքերը։ Չգիտեմ այդպիսի տեսաերիզ դիտել էք թէ ոչ, տհաճ է եւ անդուրեկան։ Ես չեմ համբերում եւ անջատում եմ։ Փաստօրէն շուկայում կեղծը վաճառում են իսկի տեղ աւելի բարձր գնով։

Դաստիարակչական կէտ։ Քցուելուց խուսափելու համար տեսաերիզ գնելիս մի հաւատացէք վաճառողի խօսքերին եւ անպայման այն ստուգէք տեղում։

Յ.Գ. (3) Նոր Տարին մօտ է։ Մտածում եմ կարո՞ղ է Վարդան Պետրոսեանի բոլոր թատերգութիւնների իսկ տեսաերիզները նուէր ստանամ։ ինչ իմանամ։

ՕԲԱՄԱՆ ՆԱԽԱԳԱՀ

Ի վերջոյ Ամերիկայի Միացեալ Նահանգներում կայացան նախագահական ընտրութիւններն ու Նախագահ ընտրուեց Բարաք Օբաման (մինչեւ այստեղ նոր բան չասացի)։

Ես կարծում եմ, որ ամերիկացիները Օբամային քուէ տուեցին հիմնականում տնտեսական շարժառիթներից ելած, այսինքն մարդկանց կողմնորոշման վրայ ազդեցին իրենց գրպանները, այլ խօսքով մարդկանց անձնական նիւթական վիճակը, որը պարզ է երկրի պատկերն է։

Այն, որ ԱՄՆ-ի վարչակարգի անցնող տարիների հակաահաբեկչական պայքարը, Իրաքի վրայ հարձակումը, Աֆղանստանը եւ այլն ազդել են մարդկանց վրայ եւ յամենայնդէպս ոմանք էլ դրանից են դժգոհ կասկածից վեր է, բայց իմ կարծիքով ամերիկացիների ստուար զանգուածը այդ հարցերին նայում էին եւ նայում են ոչ որպէս մարդու իրաւունքի, ժողովրդավարութեան տարածման, ազատութեան, զոհուած ամերիկացի երիտասարդների եւ նման բաների տեսանկիւնից, այլ նրա, թէ այդ պայքարները ինչքանով են ազդել ու ազդում իրենց գրպանների վրայ։ Ու հէնց այս էլ դարձաւ Օբամային քուէ տալու հիմնական շարժառիթը։

Յամենայնդէպս շատ շատերը մեծ յոյսեր են կապում Օբամայի հետ։ Այդ շատ շատերի մէջ մտնում են ոչ միայն ամերիկացիներն ու Ամերիկայի հայերը, այլ առհասարակ աշխարհի տարբեր անկիւններում ապրող մարդիկ։

Ոմանք էլ այն կարծիքի են, որ ընդամէնը Սպիտակ Տան տնուորն է փոխուել ու էական փոփոխութիւն ԱՄՆ-ի քաղաքականութեան մէջ չի կատարուելու։

Ի՞նչ է հայերի ակնկալիքը։

Օբաման ինչպէս խոստացել է պաշտօնապէս ու այս անգամ որպէս ԱՄՆ-ի Նախագահ կը ճանաչի Հայոց Ցեղասպանութեան իորողութիւնը։ Լաւ է։

Օբամայի ժամանակ թերեւս հնարաւոր կը լինի աւելի շատ օժանդակութիւն ապահովել Հայաստանի համար։ Դա էլ է լաւ, թէեւ որոշների կարծիքով Բուշի ժամանակ Հայաստանը այդ առումով բաւականին շահել է։ Բուշի վատը հայերի համար միայն եղել է այն, որ նա ցեղասպանութիւն բառը չի գործածել։

Իսկ իմ ոչ տնտեսագետիս կարծիքով յառաջիկայ տարիներին կը լաւանայ ԱՄՆ-ի տնտեսական վիճակը, որից բնականաբար կը շահեն ԱՄՆ-ի հայերը։ Դա էլ է լաւ։

Էլ ի՞նչ կը լինի։

Սպասենք, տեսնենք։

Յամենայնդէպս երիտասարդ սեւամորթի ընտրութիւնը որպէս ԱՄՆ-ի Նախագահ անկիւնադարձային երեւոյթ է Ամերիկայի Միացեալ Նահանգների պատմութեան մէջ, որը լուրջ հետեւանքներ կարող է ունենալ ոչ միայն ԱՄՆ-ի, այլ ողջ աշխարհի համար, որին անդրադառնալը, ի հարկէ, այս կայք էջի համբերութիւնից դուրս է։

Ինչպէս ասացի` սպասենք, տեսնենք։

Լաւ մնացէք։

Յ.Գ.։ Չմոռանամ աւելացնել, որ Օբամայի յաղթանակը ինձ բերեց յաղթութիւն մի գրազում, որի արդիւնքում շահեցի մի շիշ սառը գարեջուր, թէեւ այն դեռ չեմ վայելել։

“ՈՏՔԻ՜, ԴԱՏԱՐԱՆՆ Է ԳԱԼԻՍ”

Անցեալ Հինգշաբթի օրը “Գաբրիէլ Սունդուկեան”-ի անուան թատրոնում դիտեցի Պերճ Զէյթունցեանի “Ոտքի՜, դատարանն է գալիս” թատերգութիւնը։

Վաղուց ուզում էի այդ թատրոնը տեսնել։ Ինչպէս ասում են, չէր ստացւում։ Ի վերջոյ եղաւ։

Լաւ էր։ Ստորեւ տպաւորութիւններս։

Դահլիճում դատարկ տեղ չկար։ Իսկապէս որ եթէ ասեղ քցէին, գետնին չէր ընկնի։ Լեփ լեցուն դահլիճ, մեծ թուով երիտասարդներ ու պատանիներ, որը բնականաբար ուրախալի երեւոյթ է։ Դրսում տեսայ շրջաններից եկած հանրակառքեր, որ նշանակում է մարզերի դպրոցների աշակերտներին բերել են թատրոն դիտելու, որն իր հերթին դրական երեւոյթ է։

Բովանդակային առումով թատրոնը լաւ էր, մեզ մեր պատմութիւնը յիշեցնող, դաստիարակչական, ազգային, հայրենասիրական, թէեւ անկեղծ լինելու համար պիտի ասեմ, որ ես այլեւս չեմ կարողանում տանել, չեմ համբերում այսպիսի նախադասութիւններ՝ “թուրք զինուորները գրազ էին գալիս, որ այս յղի հայ կնոջ պտուղը տղայ է թէ աղջիկ ու յետոյ սրով պատռում նրա…”։ Կոպիտ բառեր չեմ ուզում գործածել, պարզապէս ասեմ որ երկար տարիներ է ինչ խուսափում եմ նման բովանդակութեամբ տեսաերիզներից, գրքերից, թատրոններից ու եթէ դիտում եմ ու կարդում, պարզապէս ճարահատուած։

Ինչպէս ցանկացած ժամանակ, ցանկացած տեղ, առիթով ու անառիթ, մի տեղ էլ Դաշնակցութեանը հարուածեցին առանց անուն տալու, այն է հայկական ուժերը վեց տարի շարունակ երիտթուրքերի հետ համագործակցեցին…

Ներկայացուեց Թեհլիրեանը, Սեպուհը, այդ տարիների Անդրանիկը, բայց ոչ մի խօսք այն մասին թէ ի վերջոյ այս մարդիկ որ կազմակերպութեան անդամներն են եղել։ Ոչ մի խօսք Դաշնակցութեան մասին։

Բեմից յայտարարեցին որ թատրոնը գրուել է 1988 թուականին։ Մտածում եմ, որ եթէ 1988 թուականին, երբ գրուել է այս թատերգութիւնը երկրի պայմաններից ելնելով Զէյթունցեանի համար հնարաւոր չէր դրան անդրադառնալ, այսօր փոխուել են պայմաններն ու ինքը կարող է մի երկու բառով, մի երկու նախադասութեամբ դա սրբագրել, եթէ ի հարկէ ինքը դրանում համոզուած է։

Սկզբից մինչեւ վերջ դահլիճում մենք ունկնդրեցինք բազմազբաղ մարդկանց բջջային հեռախօսների զանգը։ Մէկ անգամ էլ այդ մասին պաշտօնապէս յայտարարուեց, բայց ձայն բարբառոյ յանապատի։ Թատերգութեան ամէնաթէժ պահին մէկ էլ յետեւից լսում ես զըռռռնգ, զըռռռնգ ու մտքիդ թելը կտրւում է, 1921 թուականից տեղափոխւում ես գերզարգացած 2008 թուական։

Հակառակ այն բանի, որ դերասանների մի մասը վաստակաւոր արտիստի կոչում ունէին ու դերասանների զգալի մասը արհեստավարժներ էին, իմ (ու ոչ միայն իմ) կարծիքով խաղարկութիւնը թոյլ էր, ամէն ինչ մի տեսակ արհեստական էր։

Թատրոնի աւարտին բեմ բարձրացաւ Մշակոյթի փոխնախարարը։ Բեմ հրաւիրեցին դահլիճում ներկայ Պերճ Զէյթունցեանին։ Փոխնախարարը գնահատագրեր յանձնեց դերասաններից մի քանիսին։ Մեր բախտից էր, որ մենք այդ օրն էինք թատրոն գնացել ուստի եւ այդ արարողութեան ներկայ գտնուեցինք։

Թատրոն գնացէք։